Ο πεσιμισμός είναι ανθρωπισμός. Η περίπτωση του ποιητού Κώστα Καρυωτάκη. - Αντώνιος Χαριστός

 

Κριτική Γεώργιος Ορφανίδης, 

Υποψήφιος Διδάτωρ ΑΠΘ & Πανεπιστημίου Τουλούζης ΙΙ  

            Ορμώμενος από ένα ιδιαίτερο είδος εσωτερικής αναζήτησης, εκείνης της βαθιάς πεσιμιστικής αίσθησης για το σήμερα, ακόμα και το αύριο, που γεννιέται αενάως από τα σπάργανα του καθημερινού χάους, την αδιαφορία, τη μοναχικότητα και την έμφυτη κακόβουλη ροπή της ανθρώπινης φύσης, ο Αντώνιος Χαριστός αναζητάει με βακχική διάθεση την πηγή ενός παρεξηγημένου πεσιμισμού, αναγιγνώσκει, ανασυνθέτει, και πολλές φορές αποδομεί με περίσσιο δέος τα ποιήματα-απότοκα της ενδόμυχης οδύνης του Κώστα Καρυωτάκη. Πιθανόν, ο Καρυωτάκης ουδέποτε φαντάστηκε ότι η πολύπλευρη, και βουτηγμένη στα μελανά ύδατα της αρχαίας Στυγός, σκέψη του θα ταλάνιζε για χρόνια τους φιλολόγους του μέλλοντος. Δεν είχε προβλέψει, επίσης, ότι εκείνο το γυναικείο “alter ego” του, η Μαρία Πολυδούρη (1902-1930) θα προσέδιδε μία «ελληνιστική» ερωτική υπόσταση στον έμφυτο πεσιμισμό του, χρωματίζοντας, έστω και παροδικά, τη ζοφερή εικόνα των γραπτών έργων του.

            Είναι, όμως, στην πραγματικότητα αυτό το ζοφερό πέπλο που αγκαλιάζει τον ποιητικό λόγο του Καρυωτάκη τόσο άσχημο, αρνητικό και μη ταιριαστό με τη χεγκελική εκτύλιξη του πανανθρώπινου πολιτισμικού βίου;

            Ο Α. Χαριστός  αναλαμβάνει «χρέη εικαστικού» και φιλοτεχνεί το λογοτεχνικό πορτραίτο του Έλληνα ποιητή, χωρίς να κρύβεται πίσω από φιλολογικές συμβάσεις, στερεότυπα, και μονόπλευρα τεκμηριωμένες θέσεις της παλαιότερης βιβλιογραφίας. Ανατρέχει τις αντιλήψεις που τυχόν περικλείονται σε κάθε σημαίνον και σημαινόμενο των πιο παρεξηγημένων ποιημάτων της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, των ποιημάτων της «Εποχής της Παρακμής» (π.χ. Μπωντλαίρ, 1821-1867), προσπαθεί να δει πίσω από το προφανές, από αυτό που εύκολα η κοινωνία χαρακτηρίζει ουκ ολίγες φορές ως φύσει κακότροπο, επωφελούμενη από την επιδίωξη για εμμονική ομοιομορφία εντός του συνόλου, τολμάει και παρακολουθεί μέσα από την κλειδαρότρυπα θωπεύοντας δια του οφθαλμού τη λικνιστή φιγούρα του πεσιμισμού, όταν αυτή γδύνεται, και ως εκ τούτου, αποκαλύπτει κάθε πτυχή ενός σώματος ιερά καμουφλαρισμένου για τους περισσότερους. Αυτή η τελευταία αμαρτία του, επιτρέπει στον ίδιο να αναδείξει μια άλλη όψη του καρυωτακικού πεσιμισμού. Με άλλα λόγια, ο Α. Χαριστός δικαιολογεί-επεξηγεί την ανάγκη του Καρυωτάκη να γράψει για τα κοινωνικά προβλήματα του ανθρώπου,  για τους φόβους, τον ερχομό, τον πόνο για το άδικο, το αίσθημα της απόγνωσης, την τάση για παραίτηση από όλα τα φθαρτά και εφήμερα γήινα, για όλα εκείνα στήνουν το δικό τους διθυραμβικό χορό στον κήπο μιας οικουμενικής δυστυχίας, του έντονα πεσιμιστή, και κατά μία έννοια a priori, συνηγόρου στην καρυωτακική προσέγγιση του κόσμου, του φιλοσόφου Άρτουρ Σοπενχάουερ (1788-1860).

            Τίποτα από αυτά δεν είναι ψέμα. Όλα πηγάζουν από τα δρώμενα της εποχής του. Δεν ανήκουν στον «μακρόκοσμο», στη σφαίρα του απόμακρου επέκεινα. Αιτιολογούνται από την αλλοίωση των διαπροσωπικών σχέσεων, των καιροσκοπικών πράξεων του ανθρώπου, την αιμοβόρα πάλη (σχεδόν) όλων για κατάκτηση του «εύκολου» στο δημόσιο και ιδιωτικό βίο, τη βίαιη εισαγωγή των μηχανών σε μια κοινωνία, που με τη σειρά της θα μετατρέψει σε μηχανές τους ίδιους τους ανθρώπους της. Δεν είναι, λοιπόν, οι σκέψεις του Καρυωτάκη κατά φαντασία πεσιμιστικές, ούτε οδηγούνται καθοδηγούνται από μία ανεξέλεγκτη ψυχική διάθεση για ανηδονία, υπό την οπτική του βατράχου, ήτοι τη ματιά που μεγεθύνει ορισμένες φορές επικίνδυνα τα πάντα, μη βρίσκοντας πουθενά κανένα έρεισμα, στην προκειμένη περίπτωση, καμία πηγή ευχαρίστησης.

            Ο Α. Χαριστός, άριστος γνώστης των ποιητικών κειμένων του Καρυωτάκη, σαν άλλος προσκυνητής της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και φιλοσοφικής ιδεολογίας της καμπής προς τον 20^ου αιώνα, και τις πρώτες δεκαετίες αυτού, αποτυπώνει ανεξίτηλα το δικό του στίγμα ό,τι ονομάζουμε – ή πρέπει κατά τις εκάστοτε κοινωνικές συμβάσεις να ονομάζουμε – πεσιμιστικό. Διότι, ναι. Το πεσιμιστικό δε δημιουργείται από τη θέληση μιας αρχαίας Κακόβουλης Τύχης. Υπακούει σε νόμους του βαθύτερου «είναι», άγεται και φέρεται από τις επικρατούσες πολιτισμικές συνθήκες και συγκυρίες, δεν κάνει τους ανθρώπους αυτόχειρες, προκαλεί, όμως, πνευματικές αναπηρίες, αν γίνει γνώμονας ζωής.