Λογοτεχνία και ατομικότητα

Λογοτεχνία και ατομικότητα

Ο ρόλος του δρώντος υποκειμένου

Το εν λόγω άρθρο λειτουργεί ως γέφυρα με το προηγηθέν «Στράτευση και ποιητικός λόγος». Η γέφυρα η οποία αναπτύσσεται εκκινά στην αφετηρία της τεχνικής ταυτότητας κατασκευής του λογοτεχνικού και ειδικότερα ποιητικού λόγου, μία κατεύθυνση η οποία αυτονομείται σε κοινωνικό επίπεδο (δεν αποτελεί καθρέφτη ρεαλιστικής απεικόνισης ούτε αφαιρετική αναδημιουργία του εξωτερικού κόσμου) επιτρέποντας στο δημιουργό την εποπτική αναφορά στον κόσμο της πραγματικότητας, αποδεσμευόμενος από τις καταναγκαστικές συνθήκες οι οποίες ορίζουν το περιεχόμενο της ολικής σκιαγράφησης νοημάτων και εικόνων. Είναι το συμβολικό εκείνο πεδίο της φαντασιακής απελευθέρωσης η οποία επιτρέπει με τη σειρά της την ανεμπόδιστη γλωσσική μεταμόρφωση της συνθετικής ομολογίας σχετικά με το περιβάλλον του δημιουργού. Επί της ουσίας, επιζητείται η ανασκευή των επιχειρημάτων που θέτουν στο περιθώριο τον συγγραφέα/ποιητή αποξενώνοντας τον από το πνευματικό του προϊόν μεταθέτοντας το κέντρο βάρους ερμηνείας και ανάγνωσης πέραν των προϋποθέσεων που επενέργησαν προκειμένου να παρέμβει στο δημόσιο λόγο, μετατρέποντας την ατομικότητα της έκφρασης σε συλλογικότητα αποδοχής.

Στην τελευταία διεύθυνση της δημιουργικής έκφρασης το δρών λογοτεχνικό/ποιητικό υποκείμενο αποτελεί τον μοναδικά υπεύθυνο ρυθμιστή του κειμένου στο οποίο επενεργεί δίχως να απεμπολεί την ιδιαίτερη ταυτότητα την οποία ορίζει η γλωσσική, υφολογική, αισθητική επεξεργασία καθώς και η τεχνική ολοκλήρωση την οποία εφαρμόζει. Αναφέρομαι ευθέως στην αναγκαιότητα αναγνώρισης όχι απλώς της πρωτοκαθεδρίας του δημιουργού έναντι τρίτων προσώπων (βλ. αναγνώστη) αλλά της απόλυτης άρνησης του ρόλου των αποδεκτών και της εξατομικευμένης ερμηνείας του εκάστοτε έργου εκ μέρους τους, ενισχύοντας απόλυτα τη θέση την οποία επωμίζονται οι λογοτέχνες/ποιητές, θέση κατευθυντήριας αρχής των οπτικών τις οποίες οφείλει ο μελετητής να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί.

Ακριβώς σε αυτό το σημείο επέρχεται το πρώτο ρήγμα της θέσης μου σύμφωνα με το οποίο τίθεται το εξής ερώτημα: «Από τη στιγμή κατά την οποία ο δημιουργός εφαρμόζει ολοκληρωτική διαχείριση επί του έργου δίχως να επιτρέπει στον αποδέκτη την διαφοροποίηση της οπτικής ερμηνείας και κριτικής, μήπως οδηγούμαστε αποκλειστικά στη δικτατορία των διανοουμένων;». Πρόκειται για ερώτημα ετεροπροσδιορισμού των μέσων τα οποία καλείται ο δημιουργός να εφαρμόσει προκειμένου η οπτική του αφενός να μην επιχειρεί την κάλυψη των ποιοτικών απαιτήσεων του εκάστοτε αναγνώστη/μελετητή/κριτικού αφετέρου να αποτυπώνει με διαφάνεια τις νοηματικές συσχετίσεις που άπτονται των ιδεολογικών ταυτοποιήσεων τις οποίες κατασκευάζει με τη χρήση της γλώσσας. Η τελευταία δραστηριοποιείται πλέον όχι στο πεδίο της απλής μεταφοράς θεματικών και σκιαγράφησης χαρακτήρων/προσωπικοτήτων/εποχών αλλά στη ριζική ανανέωση της ειδολογικής αναμόρφωσης των προτεραιοτήτων τις οποίες θέτει ο κατασκευαστής νέων διαδρομών στην έκφραση. Έκφραση η οποία δεν οφείλει να υποταχθεί στη σκηνή της φιλολογικής γραμματείας. Αντίθετα, η δύναμη των εικόνων που προσεγγίζουν και μεταφέρουν τους νέους τύπους δομημένης έκφρασης είναι οι μόνοι αρμόδιοι να κατασκευαστούν στο ύψος ποιότητας που ορίζει εκ των πραγμάτων ο συγγραφέας/ποιητής. Είναι διττός ο ρόλος στον οποίο καλείται να ανταποκριθεί ο δημιουργός. Αφενός η μορφοποίηση των εσωτερικευμένων επιθυμιών (η συντεταγμένη κοινοποίηση των οποίων με τρόπο όχι αυθόρμητο αλλά ορθολογικό επιτρέπει τη μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση των προθέσεων δίχως αποκλίσεις) και αφετέρου η συμπόρευση με δεδομένες συνθήκες αναπαραγωγής του εξωτερικού περιβάλλοντος, στα πλαίσια τα οποία ορίζει το κοινωνικό πεδίο αναφοράς της δημόσιας παρέμβασης. Στη δεύτερη περίπτωση, αυτή της παράλληλης πνευματικής δραστηριότητας με τους εκ των προτέρων επιβεβλημένους όρους τεχνητής ισορροπίας, ο λογοτέχνης/ποιητής/δημιουργός οφείλει να ανταποκριθεί στη δισυπόστατη φύση αυτο-επιβεβαίωσης του πνευματικού ρόλου τον οποίο υπηρετεί αυτονομημένος από ιδεολογικές, πολιτικές και ευρύτερα κοινωνικές προεκτάσεις.

Η αποστολή του αποκτά κεντρική σημασία στην αποδέσμευση από τη σύνθετη πραγματικότητα στην οποία εντάσσεται και τον κατακερματισμό τον οποίο η εξωτερική κανονικοποίηση των οριοθετημένων ενεργειών συμπιέζει στα πλαίσια του αναγνωρισμένου ως ορθολογικού εφικτού προτύπου λειτουργίας. Με άλλα λόγια, τάσσομαι αποφασιστικά υπέρ του σχηματισμού ενός διακριτού στρώματος επαγγελματιών λογοτεχνών (επαγγελματιών, όχι με την εργαλειοποίηση του όρου στη βιοποριστική αναγκαιότητα τεχνικής κάλυψης τρεχουσών επιβολών αλλά ως συσπειρωμένου συνόλου δημιουργίας νέων προοπτικών στην έκφραση), μία εξέλιξη η οποία συνθέτει ένα διπλό πόλο αμοιβαίας ανάγνωσης προτεραιοτήτων. Πρόκειται για τη θέσπιση των, εκ των προτέρων, επιβεβλημένων στοχεύσεων τις οποίες ο επαγγελματίας λογοτέχνης προασπίζει και τεκμηριώνει διαμορφώνοντας τις προϋποθέσεις για τη συλλογική αποδοχή μίας νέας λογοτεχνικής ταυτότητας στα συστατικά της οποίας ο επαναπροσδιορισμός τόσο της ιστορίας όσο και της παράδοσης ανασκευάζονται στην υπηρεσία αφοπλιστικής προώθησης συγκεκριμένων ορισμών στην ταυτότητα λογοτεχνικής κατασκευής. Η τελευταία υπογραμμίζεται όχι ως οριακά αποδεκτό πλαίσιο κανόνων και όρων αναπαραγωγής της διοχετευόμενης γνώσης αλλά ως μηχανισμός δόμησης προσώπων και γεγονότων τα οποία με τη σειρά τους θα υποταχτούν οριστικά στα κελεύσματα του δημιουργού υπερβαίνοντας χρονικότητες και χωρικές αναφορές. Η ιστορία και η παράδοση συμπίπτουν σε κοινές στοχεύσεις επανεξετάζοντας τα συμβαλλόμενα αξιακά δεδομένα όχι στη βάση της μίας και μοναδικής αλήθειας, αλλά της αλήθειας την οποία ο επαγγελματίας λογοτέχνης μετασχηματίζει στα πλαίσια της νέας ταυτότητας που υπηρετεί στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Στην εξέλιξη αυτή ο χώρος και ο χρόνος διαστέλλονται σε υπερμεγέθη κλίμακες προκειμένου τα μυθοπλαστικά στοιχεία συγγραφής να αποκτήσουν νέου τύπου ορισμούς στις κατευθύνσεις τις οποίες νομιμοποιεί ο δημιουργός.

Θα λειτουργήσει ανασταλτικά ο ορισμός του εξ επαγγέλματος λογοτέχνη με μη-οικονομικούς όρους αλλά με όρους ταυτότητας και τεχνικής κατάρτησης. Είναι ο θεμέλιος λίθος για τη διαπραγμάτευση της συλλογικής λειτουργίας τόσο της λογοτεχνίας και της ποίησης όσο και της δημιουργικής έκφρασης σε διάσταση από την εμπορευματοποιημένη αντίληψη της μαζικής παραγωγής. Απαιτείται η συγκρότηση ενιαίας Σχολής Λογοτεχνίας στις τάξεις της οποίας τα διαφορετικά ρεύματα σκέψης θα διαπλέκονται με τρόπο διαλεκτικό στη σύνθεση, ενοποιώντας την κυρίαρχη ταυτότητα λογοτεχνίας στις επιβεβλημένες προσαρμογές της κοινωνικής ιδιαιτερότητας, αρνούμενη τη μίμηση και την αντιγραφή ξένων προτύπων η μεταφορά των οποίων στην ελληνική πραγματικότητα υπονομεύει τα ποιοτικά στοιχεία τα οποία αναμφιβόλως διαθέτουν, επιβάλλοντας ωστόσο την συσχέτιση με τις προτασσόμενες φόρμες πρωτοποριακών πειραματισμών. Αφορά την κατασκευή ενός νέου αξιακού προτύπου το οποίο θα στηρίζει τη στράτευση των εξ επαγγέλματος λογοτεχνών στην τεχνική γραμμή σύνταξης των έργων. Επομένως, όπως αναλύθηκε στο άρθρο «Στράτευση και ποιητικός λόγος», η τεχνική μετατρέπεται σε κατευθυντήριο μοχλό τόσο του ποιητικού λόγου όσο και της πεζογραφίας.

Βασικός παράγοντας στη διαμόρφωση του εξ επαγγέλματος λογοτέχνη είναι η ολοκληρωτική απάρνηση της ατομικότητας ως μέσο έκφρασης εμπειρικών καταστάσεων και η κατασκευή ενός νέου Υπερ-εγώ στην ηθική διάσταση αισθαντικότητας του ρόλου τον οποίο επωμίζεται. Δεν οδηγούμαστε με αυτή τη λογική στην αποπροσωποποίηση της λογοτεχνίας. Αντίθετα, αποκτά το δρων υποκείμενο τον αυθεντικό του ρόλο στην κατασκευή της πραγματικότητας νέου τύπου η οποία οφείλει να αποδεσμευτεί από τις προκαθορισμένες αξιολογικές και γνωσιακές στάσεις κοινωνικοποιώντας μία νέα τάξη εκπαιδευτών στην κλίμακα της γλώσσας και του λόγου, εξέλιξη την οποία δεν είναι σε θέση να υπηρετήσει το εκπαιδευτικό σύστημα στις νόρμες επαγγελματικής αποκατάστασης στην οποία στηρίζονται τα προγράμματα του. Η διάσταση την οποία εισηγείται, η εν λόγω οπτική, αφορά την πολύπλευρη καλλιέργεια και τον πνευματικό αγώνα που απαιτείται προκειμένου να ανταποκριθεί ο εξ επαγγέλματος λογοτέχνης στις ανάγκες κοινωνικής διεύθυνσης σύνθετων ταυτοτήτων.

Απαραίτητα πνευματικά όπλα στη σχηματοποίηση νέων διαδρομών η ιστορία και η παράδοση. Πρόκειται για την μηχανιστική δέσμη χρονικών και χορικών διαστάσεων τόσο της ιστορίας όσο και της παράδοσης στις οποίες το κυρίαρχο στοιχείο δεν είναι η επιστημολογική τεκμηρίωση δεδομένων αληθειών αλλά η στρατευμένη επανεξέταση γεγονότων και πρακτικών σε συγκεκριμένα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια απομονώνοντας την ουσιαστική δεσμίδα αξιακών προταγμάτων ενσταλάζοντας στην γλωσσική κατεύθυνση ένα νέο αφηγηματικό μύθο. Μετατρέπεται σε καθεστώς επιβίωσης της αυθεντικότητας του λόγου η κατασκευή ενός λογοτεχνικού μύθου νέου τύπου ο οποίος δεν θα ετεροπροσδιορίζεται στους εμπορευματοποιημένους σχεδιασμούς της μαζικής αγοράς αναγνωστών αλλά θα οικοδομήσει μία αυτοτελή ταυτότητα υποενοτήτων στον κοινωνικό κορμό πολλαπλών ταχυτήτων μέθεξης του ατομικού και συλλογικού κόσμου των ιδεών και των συναισθηματικών προσλήψεων.   

Σε αυτή την περίπτωση το αυθόρμητο δεν δύναται να αποτελέσει μοχλό δημιουργίας αλλά αδιεξόδου. Την άρση του εν λόγω αδιεξόδου ανατρέπει οριστικά η συνείδηση ετεροπροσδιορισμού των ρόλων εντός της συλλογικότητας εκφραστών της νέας τάσης. Η τελευταία με τη σειρά της δεν είναι άλλο από την έκφραση μίας νέα Σχολής Λογοτεχνίας η οποία, στην απελευθέρωση από τη γραφειοκρατία των νορμών της φιλολογικής γραμματείας και των δομών εφαρμογής της, κατασκευάζει νέα πρότυπα έκφρασης, η ταυτότητα των οποίων δεν λειτουργεί ως δόγμα για την υλοποίηση των στόχων που θέτει αλλά μετασχηματίζει το ίδιο το δρων υποκείμενο στις κοινωνικές συνθήκες τις οποίες καλείται να καταγράψει στη νέα πραγματικότητα την οποία ευαγγελίζεται.

Επομένως, όσο πιεστικό και πνιγηρό είναι το πλαίσιο αναφοράς του εξωτερικού περιβάλλοντος με τις συνθήκες οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής περιχαράκωσης τόσο παραμένουν ανεξιχνίαστες οι πραγματικές δυνατότητες γλωσσικής κατασκευής μίας νέας ουτοπίας. Σε αυτή την κατεύθυνση ο εξ επαγγέλματος λογοτέχνης θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο διάρρηξης των τειχών αρτηριοσκλήρυνσης στη σκέψη, αναθέτοντας στο δέκτη το ρόλο όχι μεμονωμένου υποδοχέα των εκάστοτε διαφοροποιήσεων της κοινωνικής πολλαπλότητας προσωπικοτήτων αλλά αυτού της υιοθέτησης της τεχνικής φόρμας ανασκευής των προσλήψεων στην οπτική ανακατεύθυνσης των παραδεδεγμένων αληθειών.

Αντώνης Χαριστός

για την Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης